आधुनिक प्रविधिको उत्पादन सेल फोन, स्मार्ट फोन, पिसी, ल्यापटप, ट्याबलेट आदिले हाम्रो जीनवशैलीलाई प्रभावित गरेको छ । यस्ता प्रविधिले हाम्रा सामु अनेकौं समस्या पनि उत्पन्न गरेकाछन् ।
यस्ता आधुनिक प्रविधिको प्रयोगले हाम्रो जीवनमा पार्ने नकारात्मक प्रभावहरु यसप्रकार छन् :-
१. स्मरणशक्ति कमजोर हुनु :
प्रविधिको सबैभन्दा नकारात्मक प्रभाव हाम्रो स्मरण शक्तिमा परेको छ । मित्रजनको जन्मदिन होस् वा वेडिङ एनिभर्सरी, मिटिङ, अफिसियल अप्वाइन्टमेन्ट, महत्वपूर्ण इमेल होस् वा अफिसियल टु डु लिस्ट, मात्र एकपटक अलार्म वा नोट्स सेट गरे निर्धारित समयमा स्मार्ट फोनले नै व्यक्तिलाई स्मरण गराउँछ कि आजको दिन आफ्ना लागि किन विशेष र महत्वपूर्ण छ । यसबाट प्राकृतिक स्मरण शक्तिको सदुपयोग नहुने मात्र होइन, भएको स्मरणशक्ति पनि क्षीण हुँदै जान्छ ।
२. अल्छीपन :
प्रविधिप्रतिको बढ्दो रुचि एवं प्रयोगले हामीलाई अल्छी बनाउँदै लगेको छ । चाहे बिजुली, पानी तथा फोनको बिल तिर्न होस् वा बस, हवाईजहाजको टिकट बुक गर्न वा घर बसेर अनलाइन सपिङ गर्न, मात्र एउटा क्लिक गर्दैमा सबै समस्या समाधान हुन थालेका छन् । स्मार्ट फोनको इजी एप्लिकेसन वा ल्यापटप, कम्प्युटर अनि इन्टरनेटको सुविधाले उक्त कुरा सहज बनाएको छ र त्यसले हामीलाई अल्छी बनाउँदै लगेको छ ।
३. नराम्रो ह्यान्डराइटिङ :
पिसी-ल्यापटपको किबोर्ड र मोबाइलको कि-प्याडले हाम्रो ह्यान्डराइटिङलाई पूर्णरूपमा बिगारेको छ । टेक्स्ट म्यासेजले नेपाली र अंग्रेजी भाषाको मिश्रण र सर्ट ल्याङ्ग्वेज लेख्न तथा थरीथरीका स्माइली बनाउन त सिकाएको छ, तर सबैभन्दा बढी नोक्सान हाम्रो शब्दकोशलाई भएको छ ।
४. सिर्जनशीलता रित्तिँदै जानु :
प्रविधिका क्षेत्रमा नयाँ-नयाँ प्रयोगका कारण बालबालिकाहरूको सिर्जनात्मकता विस्तारै मर्दै गएको छ । पहिले बालबालिकाहरू ड्रइङका लागि पेपर पेन्सिल प्रयोग गर्थे तर आजभोलि पिसी-ल्यापटपमा उपलब्ध पेन्ट सफ्टवेयरबाट ड्रइङ गर्न थालेका छन् । त्यसको प्रभाव उनीहरूको प्राकृतिक सिर्जनामा पर्दैै गएको छ ।
५. परिवारका लागि समय अभाव :
स्मार्ट फोन, ट्याबलेट वा ल्यापटपबाट टाढा रहनु अब असम्भव हुँदै गएको छ । केही समय प्राप्त हुनेबित्तिकै म्यासेज, इमेल, कल्स, सोसल नेटवर्किङ साइट्स अन हुन्छ । परिवार र बालबालिकाका लागि समय निकालिँदैन । अवस्था कहाँसम्म पुगेको छ भने सोसल नेटवर्किङ साइट्स नै हाम्रो जीवन बनेको छ ।
६. मित्रतामा ग्रहण :
आजभोलि बालबालिका एवं युवावर्ग मात्र नभई प्रौढ उमेरकाहरू पनि टेक्नो फ्रेन्डली हुन थालेका छन् तर प्रविधिको सबैभन्दा ठूलो प्रभाव युवापुस्तामा परेको पाइन्छ । नेटवर्किङ साइट्स आएपछि युवापुस्ता अन्तर्मुखी भएको छ । स्कुल-कलेजका साथीहरू मात्र सोसल नेटवर्किङ साइट्समा सीमित हुन पुगेका छन् ।
७. अकारण अनलाइन सपिङ :
प्रविधिको बढ्दो प्रसारका कारण व्यक्तिमा अनलाइन सपिङको क्रेज बढ्दो छ । अनलाइन सपिङबाट प्रभावित भएर कतिपयले अकारण वा आवश्यकता नभए पनि अनलाइन सपिङ गर्छन् । कतिपय कम्पनीले आफ्ना अनलाइन ग्राहकलाई लोभ्याउन आकर्षक अफर प्रदान गर्छन् र ग्राहकहरू पनि ती अफरको प्रभावमा बढी सपिङ गर्छन् ।
८.पोर्न साइट्सको बढ्दो प्रभाव :
प्रविधिका कारण पोर्नोग्राफीले युवाहरूको मोबाइल, ल्यापटपमा तीव्र गतिमा प्रवेश गरेको पाइन्छ । एक अध्ययनअनुसार युवावर्ग नै पोर्न साइट्स प्रयोग गर्नेमा सबैभन्दा अगाडि छ, जसमा १३ वर्षदेखि २२ वर्षका युवा बढी सक्रिय छन् ।
९. अटेन्सन प्राप्त गर्ने होड :
अनेकौं सोसल नेटवर्किङ साइट्सको आगमनपछि व्यक्तिमा अटेन्सन प्राप्त गर्ने होड बढेको पाइन्छ । उनीहरूको मन-मस्तिष्कमा हरेक समयमा तस्बिर वा कमेन्टमा अटेन्सन प्राप्त गर्ने चाहना बढ्दो छ । विशेषज्ञहरूका अनुसार मानसिक रूपबाट कमजोर व्यक्ति त ती साइटलाई नै आफ्नो संसार मान्न थाल्छन् । जब कुनै कारणले फेसबुक फ्रेन्ड वा च्याट फ्रेन्डले कुरा गर्न कम वा बन्द गर्छ, तब उनीहरू तनावग्रस्त हुन्छन् वा डिप्रेसनको सिकार हुन्छन् ।
१०. ज्यानको खतरा :
सडकमा हिँड्दा, मर्निङ वाक वा जगिङ गर्दा, ड्राइभ गर्दा फोनमा कुरा गर्नु, इयरफोन वा हेड फोन लगाएर म्युजिक सुन्दै सडक पार गर्नु, ड्राइभिङ गर्दै म्यासेज पठाउनु, फोनमा लामो समयसम्म कुरा गर्नु जीवनका लागि खतरनाक साबित हुन सक्छ । प्रविधिको यो सबैभन्दा खतरनाक पक्ष हो ।
कसरी जोगिने ?
- मोबाइल, ल्यापटपको प्रयोग आवश्यक कामका लागि मात्र गर्नुपर्छ ।
- प्रविधिको लतबाट जोगिन दैनिक कम्तीमा आधा घन्टा आफ्नो रुचिको पुस्तक वा पत्रिका पढ्नु राम्रो हुन्छ ।
- कुनै क्लब वा लाइब्रेरीको मेम्बर बन्नु उपयुक्त हुन्छ वा आफ्नो रुचिअनुसार पेन्टिङ, म्युजिक, डान्स, गल्फ, फिसिङ, जिम वा एक्सरसाइज क्लास ज्वाइन गर्नुपर्छ ।
- मित्रवर्ग र आफन्तजनसित व्यक्तिगत भेटघाट गर्ने योजना बनाउनु उपयुक्त हुन्छ ।
- अफिसबाट घर आएपछि मोबाइल, ल्यापटप आदि बन्द गर्नुपर्छ । त्यसो हुन सक्यो भने परिवारजनसित समय बिताउन सकिन्छ ।
यस्ता आधुनिक प्रविधिको प्रयोगले हाम्रो जीवनमा पार्ने नकारात्मक प्रभावहरु यसप्रकार छन् :-
१. स्मरणशक्ति कमजोर हुनु :
प्रविधिको सबैभन्दा नकारात्मक प्रभाव हाम्रो स्मरण शक्तिमा परेको छ । मित्रजनको जन्मदिन होस् वा वेडिङ एनिभर्सरी, मिटिङ, अफिसियल अप्वाइन्टमेन्ट, महत्वपूर्ण इमेल होस् वा अफिसियल टु डु लिस्ट, मात्र एकपटक अलार्म वा नोट्स सेट गरे निर्धारित समयमा स्मार्ट फोनले नै व्यक्तिलाई स्मरण गराउँछ कि आजको दिन आफ्ना लागि किन विशेष र महत्वपूर्ण छ । यसबाट प्राकृतिक स्मरण शक्तिको सदुपयोग नहुने मात्र होइन, भएको स्मरणशक्ति पनि क्षीण हुँदै जान्छ ।
२. अल्छीपन :
प्रविधिप्रतिको बढ्दो रुचि एवं प्रयोगले हामीलाई अल्छी बनाउँदै लगेको छ । चाहे बिजुली, पानी तथा फोनको बिल तिर्न होस् वा बस, हवाईजहाजको टिकट बुक गर्न वा घर बसेर अनलाइन सपिङ गर्न, मात्र एउटा क्लिक गर्दैमा सबै समस्या समाधान हुन थालेका छन् । स्मार्ट फोनको इजी एप्लिकेसन वा ल्यापटप, कम्प्युटर अनि इन्टरनेटको सुविधाले उक्त कुरा सहज बनाएको छ र त्यसले हामीलाई अल्छी बनाउँदै लगेको छ ।
३. नराम्रो ह्यान्डराइटिङ :
पिसी-ल्यापटपको किबोर्ड र मोबाइलको कि-प्याडले हाम्रो ह्यान्डराइटिङलाई पूर्णरूपमा बिगारेको छ । टेक्स्ट म्यासेजले नेपाली र अंग्रेजी भाषाको मिश्रण र सर्ट ल्याङ्ग्वेज लेख्न तथा थरीथरीका स्माइली बनाउन त सिकाएको छ, तर सबैभन्दा बढी नोक्सान हाम्रो शब्दकोशलाई भएको छ ।
४. सिर्जनशीलता रित्तिँदै जानु :
प्रविधिका क्षेत्रमा नयाँ-नयाँ प्रयोगका कारण बालबालिकाहरूको सिर्जनात्मकता विस्तारै मर्दै गएको छ । पहिले बालबालिकाहरू ड्रइङका लागि पेपर पेन्सिल प्रयोग गर्थे तर आजभोलि पिसी-ल्यापटपमा उपलब्ध पेन्ट सफ्टवेयरबाट ड्रइङ गर्न थालेका छन् । त्यसको प्रभाव उनीहरूको प्राकृतिक सिर्जनामा पर्दैै गएको छ ।
५. परिवारका लागि समय अभाव :
स्मार्ट फोन, ट्याबलेट वा ल्यापटपबाट टाढा रहनु अब असम्भव हुँदै गएको छ । केही समय प्राप्त हुनेबित्तिकै म्यासेज, इमेल, कल्स, सोसल नेटवर्किङ साइट्स अन हुन्छ । परिवार र बालबालिकाका लागि समय निकालिँदैन । अवस्था कहाँसम्म पुगेको छ भने सोसल नेटवर्किङ साइट्स नै हाम्रो जीवन बनेको छ ।
६. मित्रतामा ग्रहण :
आजभोलि बालबालिका एवं युवावर्ग मात्र नभई प्रौढ उमेरकाहरू पनि टेक्नो फ्रेन्डली हुन थालेका छन् तर प्रविधिको सबैभन्दा ठूलो प्रभाव युवापुस्तामा परेको पाइन्छ । नेटवर्किङ साइट्स आएपछि युवापुस्ता अन्तर्मुखी भएको छ । स्कुल-कलेजका साथीहरू मात्र सोसल नेटवर्किङ साइट्समा सीमित हुन पुगेका छन् ।
७. अकारण अनलाइन सपिङ :
प्रविधिको बढ्दो प्रसारका कारण व्यक्तिमा अनलाइन सपिङको क्रेज बढ्दो छ । अनलाइन सपिङबाट प्रभावित भएर कतिपयले अकारण वा आवश्यकता नभए पनि अनलाइन सपिङ गर्छन् । कतिपय कम्पनीले आफ्ना अनलाइन ग्राहकलाई लोभ्याउन आकर्षक अफर प्रदान गर्छन् र ग्राहकहरू पनि ती अफरको प्रभावमा बढी सपिङ गर्छन् ।
८.पोर्न साइट्सको बढ्दो प्रभाव :
प्रविधिका कारण पोर्नोग्राफीले युवाहरूको मोबाइल, ल्यापटपमा तीव्र गतिमा प्रवेश गरेको पाइन्छ । एक अध्ययनअनुसार युवावर्ग नै पोर्न साइट्स प्रयोग गर्नेमा सबैभन्दा अगाडि छ, जसमा १३ वर्षदेखि २२ वर्षका युवा बढी सक्रिय छन् ।
९. अटेन्सन प्राप्त गर्ने होड :
अनेकौं सोसल नेटवर्किङ साइट्सको आगमनपछि व्यक्तिमा अटेन्सन प्राप्त गर्ने होड बढेको पाइन्छ । उनीहरूको मन-मस्तिष्कमा हरेक समयमा तस्बिर वा कमेन्टमा अटेन्सन प्राप्त गर्ने चाहना बढ्दो छ । विशेषज्ञहरूका अनुसार मानसिक रूपबाट कमजोर व्यक्ति त ती साइटलाई नै आफ्नो संसार मान्न थाल्छन् । जब कुनै कारणले फेसबुक फ्रेन्ड वा च्याट फ्रेन्डले कुरा गर्न कम वा बन्द गर्छ, तब उनीहरू तनावग्रस्त हुन्छन् वा डिप्रेसनको सिकार हुन्छन् ।
१०. ज्यानको खतरा :
सडकमा हिँड्दा, मर्निङ वाक वा जगिङ गर्दा, ड्राइभ गर्दा फोनमा कुरा गर्नु, इयरफोन वा हेड फोन लगाएर म्युजिक सुन्दै सडक पार गर्नु, ड्राइभिङ गर्दै म्यासेज पठाउनु, फोनमा लामो समयसम्म कुरा गर्नु जीवनका लागि खतरनाक साबित हुन सक्छ । प्रविधिको यो सबैभन्दा खतरनाक पक्ष हो ।
कसरी जोगिने ?
- मोबाइल, ल्यापटपको प्रयोग आवश्यक कामका लागि मात्र गर्नुपर्छ ।
- प्रविधिको लतबाट जोगिन दैनिक कम्तीमा आधा घन्टा आफ्नो रुचिको पुस्तक वा पत्रिका पढ्नु राम्रो हुन्छ ।
- कुनै क्लब वा लाइब्रेरीको मेम्बर बन्नु उपयुक्त हुन्छ वा आफ्नो रुचिअनुसार पेन्टिङ, म्युजिक, डान्स, गल्फ, फिसिङ, जिम वा एक्सरसाइज क्लास ज्वाइन गर्नुपर्छ ।
- मित्रवर्ग र आफन्तजनसित व्यक्तिगत भेटघाट गर्ने योजना बनाउनु उपयुक्त हुन्छ ।
- अफिसबाट घर आएपछि मोबाइल, ल्यापटप आदि बन्द गर्नुपर्छ । त्यसो हुन सक्यो भने परिवारजनसित समय बिताउन सकिन्छ ।
